ماهیت قانونی و حقوقی سازمان نظام مهندسی ساختمان استان ها

کارشناسان در خصوص ماهیت سازمان نظام مهندسی ساختمان استان ها از تعابیر مختلفی هم چون: سازمان مردم نهاد یا NGO – موسسه غیر انتفاعی – موسسه غیرتجاری – سازمان غیردولتی و ….. استفاده می کنند.

به منظور تعیین و تعریف ماهیت قانونی و حقوقی سازمان نظام مهندسی ساختمان استان ها ابتدا ماده 3 از قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان عیناً بیان می شود:

« ماده 3- براي‌ تأمين ‌مشاركت ‌هر چـه‌ وسيعتر مهندسان ‌در انتظام ‌امور حرفه‌اي ‌خود و تحقق‌ اهداف‌ اين‌ قانون‌ در سطح ‌كشور سازمان ‌ نظام ‌مهندسي‌ ساختمان ‌كه‌ از اين ‌پس‌ در اين ‌قانون ‌به ‌اختصار سازمان ‌خوانده‌ مي‌شود و در هر استان ‌يك‌ سازمان ‌به ‌نام‌ سازمان ‌ نظام ‌ مهندسي‌ ساختمان ‌استان‌ كه ‌از اين‌ پس‌ به ‌اختصار سازمان ‌استان‌ ناميده ‌مي‌شود، طبق ‌شرايط‌ ياد شده ‌در اين ‌قانون ‌و آئين‌نامه‌ اجرايي‌ آن‌ تاسيس‌ مي‌شود. سازمانهاي‌ ياد شده ‌غير انتفاعي ‌بوده‌ و تابع‌ قوانين ‌و مقررات ‌عمومي ‌حاكم‌ بر موسسات‌ غير انتفاعي ‌مي‌باشند. »

با توجه به ذکر غیر انتفاعی بودن نظام مهندسی، دلالت بر این است که سازمان با هدف نفع اقتصادی و کسب سود اقتصادی تاسیس نشده است.

با تعریف فوق، در بعد اقتصادی تکلیف سازمان مشخص شده است ولی از نظر ماهیت حقوقی آن طبق نظریه شماره 4/94 مورخ 1/6/94 وزیر محترم وقت راه و شهرسازی، سازمان نظام مهندسی ساختمان استان ها را مطابق ماده ۳ قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب سال ۱۳۸۶ موسسه عمومی غیردولتی تلقی نموده اند.

نظریه وزیر راه و شهرسازی

موضوع ماده 123 آیین نامه اجرایی قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوب 1375

شماره 4/94

تاریخ 1/6/1394

« با توجه به اصل ۱۴۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تبصره ۴ ماده واحده قانون ممنوعیت تصدی بیش از یک شغل مصوب ۱۳۷۳ و نظر به اینکه سازمان نظام مهندسی ساختمان استان ها مطابق ماده ۳ قانون مدیریت خدمات کشور مصوب سال ۱۳۸۶ موسسه عمومی غیردولتی تلقی می‌شوند، در راستای اجرای مواد ۱ و ۱۵ قانون ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد مصوب ۱۳۹۰ و به جهت وجود تعارض منافع، منع انحصار و تسهیل رقابت سالم عضویت همزمان کارکنان مراجع صدور پروانه ساختمان، کارکنان وزارت کشور، شهرداری ها و اعضای شورای اسلامی شهر و روستا در هیات مدیره سازمان نظام مهندسی یا کاردانی ساختمان استان یا عضویت در شورای انتظامی یا تصدی سمت بازرس در این سازمان ها، جایز نیست. »

در تبیین و تحلیل حقوقی نظریه فوق، مشاور حقوقی وزارت راه و شهرسازی در یادداشتی که به تاریخ ۱۴ شهریور ۱۳۹4 در پایگاه خبری وزارت راه وشهرسازی منتشر شده است، ذکر غير انتفاعي بودن سازمان در ماده 3 قانون را معادل موسسات عمومی دانسته اند که تلقی اشتباهی است. زیرا موسسات عمومی می توانند به صورت انتفاعی و عام المنفعه نیز اداره شوند.

هم چنین در یادداشت فوق الذکر مشاور حقوقی وزارت راه و شهرسازی با استناد به بند (ب) ماده۱ قانون ارتقاء سلامت نظام اداری مصوب۱۳۹0، سازمان نظام مهندسی را موسسه‌ای غیردولتی معرفی نموده اند که بدین منظور عیناً متن بند (ب) ماده 1 قانون ارتقاء سلامت نظام اداري و مقابله با فساد آورده می شود:

« ب – مؤسسات خصوصی حرفه اي عهده دار مأموریت عمومی، مؤسسات غیردولتی می باشند که مطابق قوانین و مقررات، بخشی از وظایف حاکمیتی را بر عهده دارند نظیر کانون کارشناسان رسمی دادگستري، سازمان نظام پزشکی و سازمان نظام مهندسی. »

که با وصل نمودن موسسه عمومی و موسسه غیر دولتی، سازمان به عنوان موسسه عمومی غیردولتی تلقی شده است.

در صورتیکه مشخص ترین و صریح ترین تعریف سازمان در همان بند (ب) ماده 1 قانون ارتقاء سلامت نظام اداري و مقابله با فساد به عنوان مؤسسه خصوصی حرفه اي عهده دار مأموریت عمومی و با ذکر نام سازمان نظام مهندسی به عنوان مصداق تعریف شده است.

هم چنین برخی افراد از سازمان به عنوان سازمان مردم نهاد یا NGO یا به اختصار سمن نام می برند که در اینجا ویژگی های سازمان مردم نهاد بیان می گردد:

۱) غیر دولتی بودن: بدین معنی که تأسیس آنها بر اساس تصمیم دولتی و در چارچوب بودجه عمومی انجام نگیرد. بلکه اشخاص حقیقی یا حقوقی خصوصی مؤسس آنها باشند.

۲) غیر انتفاعی بودن: بدین معنی که دست یافتن به درآمد و سود و انجام فعالیتهای تجاری و صنفی انتفاعی بمنظور تقسیم منافع بین اعضاء، مؤسسان، مدیران و کارکنان هدف سازمان نباشد، هرچند که این ویژگی، سازمان مردم نهاد را از دستیابی به درآمد برای اداره امور خود باز نمی دارد.

۳) تمایل به استقلال: بدین معنی که سازمان مردم نهاد سعی می کند برای تحقق اهداف خود در چارچوب قوانین موضوعه تا حد ممکن از درجه استقلال بالایی برخوردار باشد و زیر نفوذ صاحبان قدرت و یا گرایش های مختلف قرار نگیرد.

۴) خودجوشی و نیاز طبیعی: سازمانهای مردم نهاد بنابر نیاز طبیعی ناشی از شرایط فکری، محیطی، انگیزش ها، خصوصیت ها و آرمانهای مشترک افراد و جامعه، و به صورت داوطلبانه و خودجوش و بر اساس اصل آزادی اراده اشخاص تأسیس و اداره می شوند.

۵) غیر سیاسی بودن: اهداف غیر سیاسی در بردارنده فعالیتی است که مشمول ماده یک قانون احزاب نگردد.

ویژگی های فوق نشان می دهد با اینکه مشابهت زیادی بین سازمان به عنوان یک مؤسسه خصوصی حرفه اي عهده دار مأموریت عمومی با سازمان مردم نهاد می باشد ولی داشتن مأموریت عمومی شامل بخشی از وظایف حاکمیتی، آنرا از سازمان مردم نهاد متمایز می نماید.

پس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان ها به عنوان یک مؤسسه خصوصی حرفه اي غیر انتفاعی که عهده دار مأموریت عمومی شامل بخشی از وظایف حاکمیتی است، تعریف می شوند.

نویسنده: مجتبی صابر